У кожнага з нас ёсць мясціны, асабліва дарагія сэрцу. Успаміны аб іх здольныя сагрэць душу нават у самы пахмурны дзень. У дзяцінстве я не гасцявала тыднямі ў бабуль з дзядулямі і не прыязджала да іх на канікулы, як большасць унукаў. Свой дом быў для мяне галоўным, і ночы па-за яго межамі мне даваліся складана. Аднак куточкі, дзе жылі бацькі маіх бацькоў, усё роўна займалі і займаюць зараз асобнае месца ў маім сэрцы.
Мая маці родам з вёскі Гардзіеўцы, што на самай мяжы з Літвой. Літаральна з узгорка спусціўся – і вось ужо другая краіна. Ты яе бачыш, а наведаць не можаш – такі закон: рабі візу і праз пункт пропуску едзь на здароўе. Так зараз, а раней сённяшнія “замежныя” вёскі “сябравалі”.
Большая частка родзічаў маіх бабулі і дзядулі з мамінага боку зараз жывуць у Літве, і ўбачыцца з імі не так проста. Памятаю, як мама расказвала пра свае паходы ў маладосці на танцы ў суседнюю літоўскую вёску, пра тое, як працавала ў Літве і ніколі не магла падумаць, што лёс свой — майго тату — сустрэне ў Ашмянах.
Маленькая радзіма майго таты раскінулася ў процілеглым куце ад Гардзіеўцаў. Жупраны ведаюць амаль што ўсе, Станцыя Ашмяны таксама на слыху, а вось пра Скілондзішкі ў каго не запытаешся – ніхто не чуў. Затое я добра ведаю гэтую мясціну, вёску, якая стаіць, па сутнасці, паміж двума Ашмянамі – райцэнтрам і станцыяй.
Сюды, ажаніўшыся, сорак сем год назад, перабраліся мае дзядуля і бабуля з боку таты. З маленькімі Толем (маім бацькам) і Сашам (маім дзядзькам) Ядзвіга і Анатоль Гізы аселі ў дастаткова буйным населеным пункце і пачалі ладзіць сямейнае жыццё. Праца, хатняя гаспадарка, нараджэнне дачкі Наталлі.
– Пераехалі менавіта сюды, таму што знаёмыя раілі. І, ведаеце, шкадаваць аб рашэнні не даводзілася. Зараз ужо бывае сумнавата: часам за дзень чалавек міма хаты не пройдзе, але ўсё роўна мне тут падабаецца, — распавядае бабуля падчас нашага з фотакарэспандэнтам візіту ў вёску.
Дзеці з цягам часу таксама перабраліся хто куды: мой тата, самы старэйшы, апынуўся ў Ашмянах. Аляксандр, сярэдні, спачатку таксама жыў у райцэнтры, а затым з жонкай пераехаў у Вільню, а малодшая Наталля з мужам “аселі” ў Жупранах. Так цагляны дом (самы вялікі і прыгожы ў вёсцы, як я лічыла ў дзяцінстве) застаўся з двума жыхарамі. Дзядуля Толя і бабуля Ядзя даглядалі гаспадарку і радаваліся, калі ў падворку з’яўляўся аўтамабіль, чыйсьці з трох сямей іх дзяцей, а іншы раз і тры запар. Калі дзядулі не стала, бабуля пачала парадкаваць гаспадарку сама, кожны год памяншаючы. Зараз бабуля ладзіць сяброўства з новым жыхаром: не так даўно дзеці ёй падарылі ката. Цяпер гарэза Кузя наводзіць свае “парадкі” ў пакоях і не дае сумаваць гаспадыні.
Вялікі калгасны сад у маіх пяць-шэсць гадоў падаваўся касмічных памераў. Здавалася, ён мае толькі пачатак — адразу за бабуліным агародам, а канца шэрагу яблынь я не бачыла, толькі магла здагадвацца, дзе ён, праяздзжаючы праз сад на кані з дзядулем. Пазней, калі я крыху падрасла, аказалася, што сад гэты зусім не бясконцы, а калі праз пэўны час яго высеклі – мая мара ўбачыць яго край споўнілася, але я была гэтаму не рада: навошта яго было знішчаць?
Крыху воддаль ад сада стаяла вясковая лазня. Дзядуля Толя ў пэўны дзень спраўна паліў у ёй печ, каб жыхары Скілондзішак маглі памыцца і папарыцца. У сваёй памяці гэту лазню я бачу толькі на замку: марай нумар два пасля “ўбачыць канец калгаснага саду” было “трапіць у будынак лазні”, бо праз акенца карціна памяшкання была ня поўнай, а даведацца, што там унутры падштурхоўваў замок на дзвярах: і навошта ён там вісеў? Лазня ўжо тады не функцыянавала — гадоў дваццаць з цяперашняга моманту.
Пачуўшы пытанне пра колькаць жыхароў, бабуля адразу пачала захіляць пальцы на руках. Пальцаў, праўда, не хапіла, спынілася на лічбе дваццаць два: “…можа каго і забылася… Ну, не больш за дваццаць пяць. Гэта раней у кожным з трыццаці пяці дамоў па вялікай сям’і жыло. Адных кароў у вёсцы было больш за пяцьдзясят. Але я не скарджуся, цяпер тут таксама добра. Ціха, утульна”.
Памятаю, як хадзілі з бабуляй у магазін — праз дарогу ад дома. Сваім абавязкам я лічыла павітацца з кожным сустрэчным чалавекам, а з прадаўцом гэта патрэбна было зрабіць асабліва гучна. Бабуля, стоячы ля прылаўка, называла патрэбныя ёй тавары, жанчына іх падавала і хутка стукала косткамі лічыльнікаў — падбівала суму. А я дзіву давалася, як яна так хутка перамяшчае круглыя дзеравякі, і не разумела, адкуль бярэцца выніковая лічба. Дзякуючы паходам за прадуктамі, у мяне з’явілася яшчэ адна мара – лічыльнікі. І лічыць на іх я таксама хацела. Пазней тая мара споўнілася: не ведаю, адкуль маці прынесла гэты драўляны “калькулятар”, але лічыць навучылася я хутка.
Зараз ад магазіна засталіся толькі ўспаміны. Прадукты жыхары набываюць у аўталаўцы, якая прыходзіць у сераду і пятніцу. Нязменным засталося толькі месца – збіраюцца вяскоўцы ля былой крамы, адразу насупраць дома маёй бабулі. Усе навіны абмяркоўваюць цяпер па раскладзе: па днях, калі прыязджае аўтамагазін.
Скілондзішская сажалка ў дзяцінстве мне падавалася цэлым возерам. Тата расказваў, як яны з братам там рыбачылі ўлетку, а зімой каталіся на каньках. Дзіўна, якімі чароўнымі могуць падавацца рэчы ў дзяцінстве, і як скажаецца іх успрыманне ў дарослым жыцці. Ці проста рэальнасць з цягам часу змяняецца?
Зараз сажалка зусім зарасла. Ні парыбачыць, ні ў хакей пагуляць. Ды і было б каму…
Як я ўжо пісала, самым вялікім і самым прыгожым у вёсцы лічыла дом бабулі і дзядулі. На другім месцы ў дзіцячым рэйтынгу “Самыя-самыя” я размясціла двор суседкі, цёці Стасі, ці Станіславы Пульшы. Гэта ўсё дзякуючы кветкам. Такія прыгожыя яны былі, ды так многа іх расло каля драўлянага плота, што мне падавалася, штанкетныя дошчачкі вось-вось не ўтрымаюць цяжар яскравых галовак раслін.
Апынуўшыся на галоўнай вуліцы вёскі, не змаглі абмінуць дом Станіславы. Зараз яна жыве адна. Муж рана сышоў з жыцця, а дзеці — два сыны і дачка — раз’ехаліся. Самы часты наведвальнік маці — дачка Рэгіна, якая ўладкавался ў Смаргоні.
— Усё дзяцінства тут прайшло. Весела і яскрава, напэўна, як і ва ўсіх вясковых дзяцей, — расказвае Рэгіна. — У школу хадзілі ў суседнія Анкуды, дзясяты і адзінаццаты клас я вучылася ўжо ў Жупранах. У маладосці ў мясцовым клубе на танцы збіраліся, гэта цяпер яго ўжо няма. Спачатку мы з братамі тут гадаваліся, а пасля ўжо і нашы дзеці, крыху пазней – і ўнукі наведвалі бабулю і прабабулю Станіславу, — успамінае жанчына.
— …Неяк надта хутка апусцела наша вёсачка. Паглядзіш на іншыя – стаяць, нічога ім не робіцца, а тут … І ад Ашмян недалёка, і станцыя блізка. Раней дамоў было шмат, а цяпер многія ўжо знесены. Але мне тут усё роўна вельмі падабаецца, асабліва летам – кветкі, агарод. Скілондзішкі – месца, дзе можна адпачыць душой.
Яшчэ адной цікавасцю падчас майго знаходжання ў вёсцы ў дзяцінстве была студня. Мы з татам часта хадзілі туды па ваду. Чаму студня была незвычайнай? Таму што я ніколі не бачыла такой бездані. Яна была такой глыбокай, што, гледзячы, як апускаецца вядро на ланцузе, мне станавілася не па сабе. Тата нешта расказваў пра больш чым дваццаць бетонных кольцаў у канструкцыі, але мне гэта ні пра што не казала, я проста раз за разам здзіўлялася. Ці функцыянуе студня цяпер, не ведаю. Бабулі ля дома ўладкавалі калонку, і з татам за вадой я не хаджу ўжо гадоў сямнаццаць.
Даведацца, які дом жылы, а дзе ўжо нікога няма — задача не надта складаная, асабліва зімой. Ідзеш па вёсцы і адразу бачыш: падымаецца дымок з коміна — значыць печка паліцца, нехта жыве. Так, на дымок, мы завіталі да Ларысы Саковіч. Дарэчы, дом — сусед той самай неверагодна глыбокай студні.
Жанчына родам з Вілейскага раёна, на Ашмяншчыну яе накіравалі на абавязковую адпрацоўку пасля тэхнікума.
— Спачатку я працавала бухгалтарам у гаспадарцы ў Анкудах, а пасля заканчэння інстытута — на Станцыі Ашмяны ў саўгасе “Пабеда” галоўным бухгалтарам. Жылі ў доме разам з мужам і яго бацькамі, — расказвае жанчына. — У вёсцы было весела, людзей шмат, адчуваўся рух. Пасля смерці мужа і яго бацькоў я засталася адна. Спачатку спраўлялася з гаспадаркай, але з часам пачало падводзіць здароўе. Цяпер даглядаю толькі коцікаў, у мяне іх ажно пяць.
Свой унёсак у жыццё Скілондзішак робяць дачнікі.
— Купляюць, перарабляюць пад свой густ і прыязджаюць. Я іх разумею – месца ж добрае, і да горада рукой падаць, — гаворыць мая бабуля Ядзвіга.
Так сям’я Аляксандра Сураўца, набыўшы вясковую хату дзесяць год таму, мае цяпер вялікі і прыгожы дом з гаспадарчымі пабудовамі. Усё дзякуючы патрачанаму часу, грашам і плённай працы.
Ідучы ўздоўж вёскі, пачулі “жыццё” на падворку Мураўскіх. Мужчына рамантаваў ровар. На пытанне “навошта рамантаваць веласіпед узімку?”, Дзмітрый адказвае: “Дык сані ж летам рыхтуюць! Чаму б і не адрамантаваць ровар у студзені?”.
У доме гаспадара зараз людна: ён з жонкай Людмілай, дачка Аксана з мужам Андрэем і сынамі Владам і Жэнем.
– Як вам у вёсцы жылося раней, а як зараз? – пытаемся ў мужчыны.
– Добра жылося. Момантамі весела, момантамі сумна. Але разам спраўляліся з усім. У Скілондзішках нам добра, утульна. Усё неабходнае для жыцця тут ёсць, — расказвае Дзмітрый.
Дайшоўшы да канца галоўнай вуліцы вёскі, мы вырашылі наведаць процілеглую частку. Толькі вёску і паглядзелі. На жаль, ніводнага жыхара сустрэць нам не давялося. Двары замецены снегам, зразумела, што там нага чалавека не ступала даўно, толькі сляды сабак і коцікаў бачны.
Вось так глядзіш на апусцелыя хаты і завеяныя снегам двары, успамінаеш, якімі яны былі ў тваім дзяцінстве і разумееш, наколькі час бязлітасны і жорсткі. Калісьці шумны населены пункт, а сёння — амаль што апусцелая вёска. Хто ў гэтым вінаваты? Дзесьці чалавек, дзесьці час, а дзесьці і ўсё разам. Аднак нягледзячы на ўсё, у сэрцы многіх жыхароў, іх дзяцей, унукаў Скілондзішкам выдзелены куточак у душы, і ў гэту вёсачку, у краіну свайго дзяцінства, нягледзячы на яе стан, ім хочацца вяртацца зноў і зноў.
Інга ГІЗ.
Фото Святланы МУЦЯНСКАЙ.