Усе мы родам з вёскі. А калі і не ўсе, дык большасць адназначна. Нават той, хто з усіх сіл стараецца быць модным, “продвинутым”, гарадскім, калі прасачыць яго радавод, у пятым, а можа ў сёмым калене акажацца вяскоўцам. Прасканіруй любога — і прагляне ў ім сялянская сутнасць. Але чамусьці ў гэтым мы, жыхары невялікіх райцэнтраў, часта нават сабе не хочам прызнавацца. Будзем прозвішчы перабіраць, лоб моршчыць, даказваць, што мы інтэлігенты (для многіх інтэлігент і гараджанін паняцці тоесныя). Няхай сабе мы ўсміхнёмся, пабачыўшы яблыневы сад у ружовай квецені альбо раскрыем ад здзіўлення рот, зачараваныя жоўтым покрывам з дзьмухаўцоў на лузе, але нікому не прызнаемся, што і яблык той апалы і грыбы з ягадамі ў лесе нас грэюць. І мову мы англійскую вывучым, і ў Амерыку злятаем, можа, нават і застанемся там жыць, аднак будзем сумаваць па сале з цыбуляй — сапраўдным, без мяса, таўшчынёй не менш, як на далонь. Па бульбе, што рассыпаецца жоўтым мёдам па талерцы і пахне ў сто разоў смачней, чым самая раскручаная іншаземка “фры”. Па малаку, што стаіць на стале ў трохлітровым слоіку і просіцца ў кубак ці шклянку: хочаш — пі яго так, хочаш — з бульбай, а можна і варэння на батон намазаць, каб адчуць спаўна неймаверную асалоду і шчасце.Той, у каго вусны расплываюцца зараз ад усмешкі, мяне зразумее.
Чаму я люблю ездзіць на вёску і пісаць пра людзей, якія там жывуць? Наўрад ці змагу дакладна адказаць на гэта пытанне. Пэўна, гэта напамін пра дзяцінства. Пра тыя бесклапотныя дні, калі мама з татам былі маладымі і жывымі-здаровымі. Калі можна было ўскочыць на ровар і мчацца насустрач цёпламу ветру. Альбо павольна ісці жытнёвай сцежкай, спыняючыся ля кожнай кузуркі, і думаць аб тым, што настане час, калі ты будзеш вышэйшы за пругкія жытнёвыя сцябліны, якія стаяць стройнай сцяной. Над галавой у цябе цэлы сусвет. І ты бачыш зоркім дзіцячым вокам, як высока-высока ў блакіце лунае каршун. І ўсё ў цябе яшчэ наперадзе – і жыццё, і расчараванні, і страты…
Часам падаецца, што вёска для мяне – гэта спроба ўцячы ад гарадскога тлуму і гармідару. У горадзе мы пастаянна набіраем тэмп, спяшаемся, ляцім, каб толькі не спазніцца, дагнаць і перагнаць: суседа, калегу, прыяцеля, арганізацыю, з якой супрацоўнічаем, у больш шырокім маштабе – іншую вобласць ці краіну. Гэта ж так ганарова пачуць, што мы першыя. Пры гэтым нават і не задумваемся: ці заўсёды той, хто першы, лепшы. Мы ўпэўнены, што толькі так павінна быць. А як жа інакш, час жа не стаіць на месцы!
На вёсцы жыццё больш павольнае, размеранае. Калі трапляеш сюды зімой, дык здаецца, што разам з прыродай сцішваецца і мясцовы люд. Нават сабакі ўзімку не ўбачыш на крухмальнай вясковай вуліцы. Асабліва выразна і ярка гэта адчуваецца ў аддаленых населеных пунктах, дзе жыхароў можна падлічыць на пальцах адной рукі.
Ад Мураванай Ашмянкі да Цімутоў дзесьці каля шасці кіламетраў. Дзе гэта, спытаеце вы? У краіне снежных прастораў, бо навокал акрамя снегу нічога не відаць. Толькі вузкая, пэўна, гравійная, дарога, па якой за цэлы дзень праязджае хіба што магазін на колах ды паштовы “ўазік” з белай паласой на баку, які дастаўляе месцічам пенсію і якую-кольвечы карэспандэнцыю. Цімуты ніколі не былі вялікай вёскай, аднак добры дзясятак хат, раскіданых па розныя бакі ад дарогі, што бяжыць з Варнёў да Лысай Гары, налічваў за паўсотню жыхароў. Апошнімі гадамі тут засталіся толькі тры гаспадаркі. Яшчэ два падворкі ажываюць у Цімутах увесну: гаспадары вяртаюцца сюды з горада пасля зімоўкі ў дзяцей. Па правую руку пры ўезде ў вёску дажывае свой век напаўразваленая будыніна, на страсе якой буслы звілі вялікае гняздо. Як пасля аказалася, у гэтай хаце восемдзясят год таму нарадзілася Яніна Ігнатаўна Маркоўская, да якой мы і завіталі ў госці. Зараз жыве жанчына крыху воддаль. Адметнай асаблівасцю яе пашаляванага дома з’яўляецца тэлевізійная антэна-талерка, па якой мы адшукалі, хаця і не адразу, руплівую гаспадыню.
Яніна Ігнатаўна гасцей чакала. На канапе ўжо ляжаў фотаальбом, а побач, у стосіку, адабраныя для нас здымкі. Я ўглядалася ў твары незнаёмых мне людзей і думала аб, тым якія светлыя ў іх вочы. Яны жылі нялёгка, цяжка працавалі. Шмат вытрывалі, перанеслі і пры гэтым захавалі прагу жыцця і не страцілі шчырасці. Яны знаходзілі радасць і ў гэтай непрагляднай будзённасці. Радаваліся, што бульба ўрадзіла, што парку парасят змаглі купіць нядорага, кароўка прывяла ладнага бычка… Іх вялікія радасці здаюцца нам вельмі маленькімі, часам мікраскапічнымі, а парой і зусім незразумелымі. А яны, вясковыя людзі таго пакалення, не заўсёды разумеюць нас. Яніна Ігнатаўна, расказваючы пра сваю сям’ю, узгадала, што пляменнік, які жыве ў Вільні, купіў жонцы нядаўна шчанюка за трыста еўра.
— А я кароўку прадала за меншыя грошы. Лепш узялі б у мяне рагулю. Карысці было б больш, а то прыйшлося здаць жывёлу на мясакамбінат. Да гэтага часу яе шкадую, — з горыччу прызналася жанчына.
Не разумее Яніна Ігнатаўна і сучасных сямейных адносін без абавязацельстваў, калі маладыя людзі з лёгкасцю зыходзяцца і гэтак жа лёгка разбягаюцца. Не стрымліваюць іх нават дзеці. “Цяпер усе нярвовыя, — кажа наша субяседніца. — З-за ўсялякай драбязы заводзяцца, адзін аднаму не саступаюць”.
Не зусім гладка складвалася і яе сямейнае жыццё. Усялякае было – і сварыліся, і мірыліся. На высвятленне адносін і лаянкі асабліва і часу не было. Яніна Ігнатаўна двойчы была замужам. З першым мужам, Антонам, пражыла сямнаццаць год. У гэтым шлюбе нарадзілася двое дзетак – Юзаф і Тэрэса. Муж быў “стараёнцы”, працавіты. Паспяваў і ў калгасе, і дома па гаспадарцы. Такой жа ўвішнай была і жонка. Яніна Ігнатаўна хадзіла на паляводства. Рвала і вязала лён. Цэлае лета палола буракі. Зімой цыравала калгасныя “воркі”. Доўгі час збірала па вёсках малако. Адна цягала з воза поўныя бітоны. А пасля мужу дапамагала, бо дома была немалая гаспадарка: некалькі свінаматак, не менш дзвюх кароў, цяляты. На жывёлу трэба было насенаваць. Траву скасіць – адна справа. Яе трэба яшчэ высушыць, упільнаваць ад дажджу, а пасля звазіць у гумно. Бульбы саджалі не менш пяцідзесяці сотак, абавязкова буракі, а яшчэ і грады. Калі Антон памёр, усе хатнія справы ляглі на плечы Яніны. Прыйшлося навучыцца касіць, дровы секчы, каня запрагаць. Праз некалькі год пасля смерці мужа “руку і сэрца” маладой жанчыне прапанаваў аднавясковец Янак, які працаваў у калгасе вадзіцелем. Узяў ён Яню разам з двума дзеткамі і вялікай гаспадаркай. У хлопца таксама ўсё у руках гарэла. Такога “рабацяшчага”, як ён, трэба было яшчэ пашукаць. Хаця меў ён адну слабіну: часта любіў у чарку заглядваць. З-за гэтага, хіба што, і на той свет пайшоў.
Больш дваццаці год як Яніна Ігнатаўна адна. Дзеці даўно раз’ехаліся. І Юзаф з сям’ёй, і Тэрэса жывуць зараз на Літве. У Яніны Ігнатаўны чацвёра ўнукаў: дзве дзяўчынкі, і два хлопчыкі. Яны ўжо павырасталі. Унук падарыў бабулі праўнука. Шкада, што бачыцца з ім прабабуля не можа, бо жыве радня ажно ў Англіі. Літва, якая раней была з намі адной дзяржавай і куды можна было з’ездзіць за 90 капеек, стала другой радзімай для брата Яніны Ігнатаўны Станіслава. Ён часта запрашае сястру ў госці: адпачыць у заможным доме ды ў басейне пакупацца. Але не разумее Яніна Ігнатаўна такога адпачынку. Работа — вось лепшы адпачынак. Нягледзячы на тое, што жанчыне перакінулася за восемдзясят, яна па-ранейшаму трымае гаспадарку. Толькі нядаўна рашылася збыць адну з дзвюх каровак. Ёсць кабанчык, куры. Добра падгадаваўшы, прадала перад Калядамі цялятка. Заўсёды знойдзе Яніна Ігнатаўна час, каб схадзіць у Мураваную Ашмянку ў касцёл. Суседзяў сваіх, Стасюкевічаў, наведаць. Да сястры Гені ў Талмінава патэлефанаваць і справіцца пра яе здароўе. Малако спарадкаваць: тварагу зрабіць, сыру клінковага, масла збіць.
— Вось збіралася ўжо паміраць, — смяецца жанчына, – але адклала. Спраў яшчэ шмат. І там трэба паспець, і туды дабегчы. Вось сёння ксёндз Сяргей па Калядзе ходзіць. Як жа яго не прыняць!
Ёй часта задаюць пытанне: “Нашто ты робіш? Спыніся. У цябе ж усё ёсць! Падумай пра ўзрост.” А яна і не ведае, што адказаць, бо не разумее, як гэта – не працаваць. Пакуль галава “капуе”, ногі ходзяць, трэба рухацца – такога меркавання прытрымліваецца жанчына. Яна не разумее людзей, якія жаляцца, што нічога не змянілася з гадамі, што жыць невыносна, што лепш не стала. Яна з таго пакалення, якое ганарыцца партрэтам на Дошцы гонару (ёсць такі і ў Яніны Ігнатаўны Маркоўскай), захоўвае мутныя пажоўклыя здымкі з раённай газеты, задаволена памерам пенсіі, вырабленай нястомнай цяжкай працай.
Можа яна і падасца каму вясковай дзівачкай, бо сёння жыць так, як яна, згодзяцца хіба што такія дзівакі, як яна сама. Але такіх адкрытых і шчырых людзей сёння трэба яшчэ пашукаць. Яны як нешта музейнае, рэдкае, фальклорнае, амаль казачнае. Мала іх, аднак вельмі добра, што яны ёсць.
Аліна САНЮК.
Фота Святланы МУЦЯНСКАЙ і з сямейнага архіва Я.І. Маркоўскай.